เทคโนโลยีล้ำสมัยเพื่อสุขภาพสัตว์ ตอน เวชศาสตร์ฟื้นฟูสภาวะเสื่อม

เวชศาสตร์ฟื้นฟูสภาวะเสื่อมในสัตว์

เติมพงศ์ วงศ์ตะวัน

สวัสดีครับท่านผู้อ่านทุกท่าน ปัจจุบันเทคโนโลยีทางการแพทย์ล้ำหน้าไปมากครับ ทำให้ผู้ป่วยทั้งคนและสัตว์มีอัตราการรอดชีวิตสูงขึ้น แต่ก็ยังมีอีกหลายๆโรคที่ยังไม่มีทางรักษา และยังไม่รู้สาเหตุ โดยเฉพาะโรคที่เกิดจากการเสื่อมของอวัยวะต่างๆ (degenerative disease) โรคเสื่อมที่เกิดจากความชรา (Aging disease) และ โรคทางพันธุกรรมหลายๆโรค (inherited disease)

ดังนั้นการแพทย์ในสมัยใหม่จึงเกิดศาสตร์ใหม่ขึ้นมาที่เรียกกันว่า Regenerative Medicine หรืออาจจะเรียกภาษาไทย เวชศาสตร์ฟื้นฟูสภาวะเสื่อม หรือการแพทย์เชิงฟื้นฟู นั่นเอง

เวชศาสตร์ฟื้นฟูสภาวะเสื่อม นั้นคือการรักษาโรคเพื่อการซ่อมแซมเซลล์หรืออวัยวะที่มีการเสื่อมหรือถูกทำลายไป โดยที่โดยขบวนการธรรมชาติแล้วเซลล์หรืออวัยวะที่เสื่อมไปนั้นไม่สามารถซ่อมแซมตัวเองให้กลับมาปกติได้

ถ้าเรามาพูดถึงอวัยวะของร่างกายของคนและสัตว์นั้นส่วนไหนบ้างที่สามารถซ่อมแซมตัวเองได้ ก็ต้องบอกว่าเกือบทุกส่วนของร่างกายสามารถซ่อมแซมตัวเองได้ แต่ความสามารถในการซ่อมแซมนั้นจะไม่เท่ากัน บางอวัยวะมีความสามารถซ่อมแซมตัวเองสูง บางอวัยวะจะมีน้อย หรือไม่มีเลยก็ได้ และเมื่อคนและสัตว์เริ่มแก่ชราความสามารถในการซ่อมแซมตัวเองก็จะน้อยลงไปด้วย

อวัยวะที่รู้จักกันดีที่สุดในการซ่อมแซมตัวเองก็คือ ผิวหนัง เมื่อผิวหนังขาดไป ก็จะมีการซ่อมแซมตัวเองเพื่อมาปิดแผล ถ้าแผลเล็กการซ่อมแซมก็จะสมบูรณ์ได้ แต่ถ้าแผลใหญ่เกินไปร่างกายก็จะซ่อมแซมตัวเองไม่ไหว แพทย์ก็ต้องเข้ามาช่วยเหลือด้วยการ นำผิวหนังจากส่วนอื่น หรือคนอื่น มาปิดให้

ตับก็เป็นอวัยวะที่มีการซ่อมแซมตัวเองได้สูง ถ้าคนหรือสัตว์ เช่น สุนัข ถูกตับออกไปครึ่งหนึ่ง ซึ่งอาจเนื่องจากเป็นมะเร็งที่ตับ ภายในไม่กี่สัปดาห์ตับที่เหลือจะซ่อมแซมตัวเองโดยการสร้างเซลล์ขึ้นใหม่ให้กลับมามีขนาดเท่าเดิมได้

ส่วนอวัยวะที่มักซ่อมแซมตัวเองไม่ได้ หรือไม่ค่อยได้ ก็คือ สมอง ไขสันหลัง หัวใจ ไต เป็นต้น เมื่อเซลล์สมองตายมักไม่เกิดการสร้างเซลล์ขึ้นมาใหม่ แต่เซลล์ที่เหลืออยู่จะช่วยกันทำงานมากขึ้นเพื่อทดแทนเซลล์ที่เสียไป ดังนั้นอวัยวะเหล่านี้จะเสี่ยงที่จะเกิดการพังหรือล้มเหลวได้ง่ายที่สุด เทียบกับอวัยวะที่มีความสามารถในการซ่อมแซมตังเองได้สูง

ทีนี้เรามาดูกันว่าโรคใดๆในสัตว์เลี้ยง ที่เกี่ยวกับการเสื่อม หรือพันธุกรรม ที่สัตวแพทย์ในปัจจุบันค่อนข้างจะจนปัญญาในการรักษา การรักษาส่วนใหญ่ก็จะใช้การรักษาตามอาการไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ หรือบางโรคอาจจะรักษาไม่ได้เลย

·         โรคกระดูก และข้อเสื่อม เช่น โรคข้อสะโพกเสื่อมในสุนัข โรคข้อเข่าเสื่อมในม้า โรคนี้ก็จะทำให้สัตว์เลี้ยงมีปัญหาในการเดิน และวิ่ง การรักษาในปัจจุบันก็จะใช้ยาแก้อักเสบร่วมกับการผ่าตัด ซึ่งมีผลข้างเคียงสูง และค่าใช้จ่ายค่อนข้างแพง

·         โรคผิวหนังเนื่องจากภูมิแพ้ ในสุนัขและแมว จะทำให้เกิดอาการคันและขนร่วงอย่างหนัก คุณหมอมักจะให้ยาแก้แพ้มาให้กินตลอดชีวิต และก็จะทำให้เกิดปัญหาอีกหลายอย่างตามมาจากผลข้างเคียงของการใช้ยา

·         โรคหัวใจ ในสุนัขและแมว สัตว์เลี้ยงที่ป่วยเป็นโรคนี้ก็จะต้องระวังการออกกำลังกายอย่าให้มากเพราะอาจทำให้หัวใจวายได้ ส่วนใหญ่ก็จะเป็นการรักษาตามอาการ ส่วนน้อยสามารถใช้การผ่าตัดซ่อมแซมแก้ไขได้ แต่ความเสี่ยงและค่าใช้จ่ายในการรักษาค่อนข้างสูงมาก

·         โรคอัมพาต เนื่องจากไขสันหลังเสื่อม พบมากในสุนัขและแมวที่ได้รับอุบัติเหตุซึ่งส่วนใหญ่ก็จะถูกรถชน การรักษาด้วยกายภาพบำบัดอาจช่วยให้อาการดีขึ้นมาเล็กน้อยถึงปานกลาง แต่ยังไม่มีวิธีอื่นใดที่ทำให้หายขาดได้ทั้งในคนและในสัตว์

·         โรคเบาหวาน เกิดจากความเสื่อมของเซลล์ตับอ่อนที่ทำหน้าที่สารที่เรียกกันว่า อินซูลิน สารตัวนี้จะทำหน้าที่ควบคุมปริมาณน้ำตาลในกระแสเลือดให้อยู่ในระดับปกติ การมีน้ำตาลในเลือดสูง หรือต่ำเกินไปจะไปรบกวนการทำงานของอวัยวะอื่นๆในร่างกาย และส่งผลให้เกิดการเสียชีวิตได้

·         โรคไตเสื่อม ไตทำหน้าที่ขับของเสียออกจากร่างกาย และดูดซึมสารที่มีประโยชน์กลับไปใช้อีก และถ้าหากไตเสื่อม ของเสียก็จะค้างในร่างกายมาก ส่วนของดีก็จะไหลออกไปกลับปัสสาวะ การรักษาส่วนใหญ่ ก็จะเป็นแบบตามอาการ ร่วมไปกับการฟอกไต นอกจากนี้การผ่าตัดเปลี่ยนไต โดยการรับบริจาคไตที่ดีจากผู้อื่นก็จะเป็นทางเลือกสุดท้าย เมื่อเปลี่ยนไตแล้วไตใหม่จะทำงานได้ปกติดี แต่ข้อเสียก็คือ ร่างกายของผู้ป่วยจะทำการต่อต้านไตที่ปลูกถ่ายใหม่เสมอ และหากการต่อต้านมีมากเกินไปก็จำให้ผู้ป่วย/สัตว์ป่วย เสียชีวิตได้

·         โรคมะเร็งในเม็ดเลือด (Leukemia) เป็นโรคที่เป็นอันตรายถึงชีวิต แต่ในผู้ป่วยหลายๆรายก็สามารถรักษาได้ โดยด้วยการใช้ยาฆ่ามะเร็ง ที่มักเรียกกันว่า คีโม (chemotherapy) หรือ ฉายรังสี (radiotherapy) ร่วมกับการใช้เซลล์บำบัด (cell therapy) ซึ่งก็ถือว่าเป็นหนึ่งในกรรมวิธี regenerative medicine

·         โรคไขกระดูกเสื่อม เซลล์ไขกระดูกนั้นทำหน้าที่ผลิตเซลล์เม็ดเลือดแดงซึ่งทำหน้าขนถ่ายออกซิเจนมาเลี้ยงเซลล์ในร่างกาย และผลิตเซลล์เม็ดเลือดขาวที่ทำหน้าที่ต่อต้านเชื้อโรคและสร้างภูมิคุ้มกันแก่ร่างกาย ดังนั้นถ้าเซลล์ไขกระดูกเสื่อมก็จะทำให้ร่างกายขาดออกซิเจน และติดเชื้อโรคได้ง่าย และในท้ายที่สุดก็จะเสียชีวิตได้ การรักษาจะต้องรักษาด้วยการกำจัดเซลล์ไขสันหลังที่เสื่อม ร่วมกับการใช้เซลล์บำบัด

ดังนั้นจะเห็นได้ว่าโรคที่ผมได้กล่าวมาเบื้องตนนั้นค่อนข้างเป็นอันตรายและไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ ดังนั้นแพทย์ สัตวแพทย์ และนักวิทยาศาสตร์ก็ได้พยายามค้นคว้า วิจัย เพื่อใช้แนวทางการรักษาแบบ regenerative medicine ซึ่ง สำหรับการฟื้นฟูสภาวะเสื่อมในปัจจุบันนั้นก็มีด้วยกันอยู่ 4 วิธีหลักๆ คือ

·         การใช้เซลล์บำบัด (cell therapy)

·         การใช้สารกระตุ้นการฟื้นฟู หรือหยุดการเสื่อม (small molecule and protein therapy)

·         การใช้ยีนต์บำบัด (gene therapy)

·         การสร้างอวัยวะ หรือเนื้อเยื่อในห้องทดลอง (in vitro tissue engineering)

สำหรับรายละเอียดในการรักษานั้นเอาไว้คุยกันในฉบับหน้านะครับ สวัสดีครับ

(หมายเหตุบทความนี้ได้ตีพิมพ์ลงในนิตยสารสื่อรักสัตว์เลี้ยงประจำเดือนพฤษภาคม 2556)